Ubezwłasnowolnienie to temat, którym postanowiłam się zająć w dzisiejszym artykule. W mojej ocenie jest to jedna z najbardziej czasochłonnych i skomplikowanych spraw z zakresu prawa cywilnego.
Z roku na rok rośnie liczba osób ubezwłasnowolnionych w Polsce. Przykładowo, w 1985 roku liczba osób ubezwłasnowolnionych wynosiła około 24.000. Natomiast w 2008 r. liczba ta wynosiła ponad 60.000, a w 2019 było to prawie 100.000 osób.
W poniższym artykule odpowiem na następujące pytania:
- Czym jest ubezwłasnowolnienie?
- Czym różni się ubezwłasnowolnienie całkowite od częściowego?
- Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
- Jakie dokumenty należy załączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie?
- Jak wygląda postępowanie przed sądem w sprawie o ubezwłasnowolnienie?
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie polega na całkowitym albo częściowym pozbawieniu zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej, czyli zdolności do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych – przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu powstanie, ustanie lub zmianę stosunku prawnego.
Czym różni się ubezwłasnowolnienie całkowite od częściowego?
Jak wspomniałam powyżej, ubezwłasnowolnienie może być częściowe lub całkowite.
Kogo można ubezwłasnowolnić częściowo?
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Powodem ubezwłasnowolnienia częściowego może być:
- choroba psychiczna,
- niedorozwój umysłowy albo
- innego rodzaju zaburzenia psychiczne (w szczególności pijaństwo lub narkomania).
Sąd wówczas wyznacza kuratora, który zapewnia takiej osobie pomoc.
Kogo można ubezwłasnowolnić całkowicie?
Celem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest natomiast zapewnienie pełnej opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną.
Osoba, która ukończyła lat trzynaście może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli nie jest w stanie kierować swym postępowaniem wskutek:
- choroby psychicznej,
- niedorozwoju umysłowego albo
- innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii).
Oznacza to, że taka osoba bez czyjejś pomocy nie jest w stanie sama kierować swoim życiem. Może mieć to miejsce na przykład z powodu wieku i naturalnych zmian z tym związanych.
Sąd wyznacza opiekuna, który zapewnia takiej osobie opiekę.
Należy pamiętać, że zarówno ubezwłasnowolnienie częściowe, jak i całkowite powinno być dokonane dla dobra danej osoby – aby udzielić jej pomocy w prowadzeniu swoich spraw i kierowaniu swoim postępowaniem.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
- jej przedstawiciel ustawowy.
Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie (oprócz wnioskodawcy) są z mocy samego prawa: osoba, której dotyczy wniosek, jej przedstawiciel ustawowy i małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (art. 546 § 1 k.p.c.). Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Uczestnikiem tego postępowania może być ponadto każdy zainteresowany w sprawie w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c., tj. każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania (i to zarówno o charakterze niemajątkowym, jak i majątkowym).
Pamiętajmy, że zgodnie z treścią art. 545 § 4 k.p.c. osoba, która zgłosiła wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie podlega karze grzywny.
Jakie dokumenty należy załączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie?
We wniosku o ubezwłasnowolnienie należy wskazać w szczególności:
- imię, nazwisko, adres oraz PESEL wnioskodawcy,
- imię, nazwisko oraz adres uczestnika postępowania tj. osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona,
- jeżeli uczestnik jest w związku małżeńskim – imię, nazwisko oraz adres współmałżonka uczestnika,
- stopień pokrewieństwa pomiędzy wnioskodawcą, a uczestnikiem,
- zakres ubezwłasnowolnienia (całkowite czy częściowe),
- uzasadnienie wniosku (podanie przyczyn ubezwłasnowolnienia),
- czy stan zdrowia uczestnika postępowania pozwala mu na stawienie się w Sądzie w celu wysłuchania.
Dokumenty, które należy załączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie:
- dwa odpisy wniosku, jeden dla prokuratora
- odpis skrócony aktu małżeństwa uczestnika (jeśli uczestnik jest w związku małżeńskim albo po rozwodzie; jeśli uczestnik jest wdową/wdowcem także odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka) lub odpis zupełny aktu urodzenia uczestnika (jeśli uczestnik jest stanu wolnego) – oryginał + 2 kserokopie,
- zaświadczenie o stanie zdrowia lub zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (może być od lekarza rodzinnego) – oryginał + 2 kserokopie,
- odpis skrócony aktu małżeństwa lub aktu urodzenia wnioskodawcy – oryginał + 2 kserokopie.
Należy także pamiętać o opłacie od wniosku o ubezwłasnowolnienie, która wynosi 100,00 złotych.
Jak wygląda postępowanie przed sądem o ubezwłasnowolnienie?
Wszczęcie postępowania
Zgodnie z art. 544 k.p.c. w sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy będzie sąd okręgowy miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której dotyczy wniosek. W związku ze skomplikowanym charakterem spraw i ich szczególną wagą przepis przewiduje orzekanie w składzie trzech sędziów zawodowych.
Postępowanie wszczyna się wyłącznie na wniosek podmiotów wskazanych w art. 545 k.p.c.
Wniosek może być przez przesłany pocztą lub złożony w biurze podawczym sądu.
Pamiętać należy o tym, żeby wysłać wniosek przesyłką poleconą (z potwierdzeniem nadania.) Jeżeli wniosek składamy osobiście w Biurze Podawczym sądu, dobrze jest mieć dodatkową kopię wniosku, na której pracownik Sądu potwierdzi jego wpływ.
Czynności podejmowane w trakcie postępowania
Niezwłocznie po wszczęciu postępowania sąd ma obowiązek wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w obecności dwóch biegłych: psychologa (który może ocenić sprawność intelektualną osoby wysłuchiwanej) oraz – w zależności od stanu zdrowia wysłuchiwanego i wskazanych we wniosku przyczyn ubezwłasnowolnienia – psychiatry lub neurologa.
Obecność biegłego psychologa oraz biegłego lekarza psychiatry lub neurologa przy pierwszym wysłuchaniu jest obligatoryjna.
Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego.
Doradca tymczasowy to osoba, która w okresie przejściowym zajmuje się ochroną interesów osoby pełnoletniej, która ma być ubezwłasnowolniona. Przede wszystkim powołuje się go w celu reprezentowania jej interesów i do zarządu jej majątkiem.
Niezależnie od wysłuchania osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa.
Opinia biegłych – oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie – powinna zawierać ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniając postępowanie i zachowanie się tej osoby.
Sąd może – jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne – zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy.
Orzeczenie przez sąd ubezwłasnowolnienia
Orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy zakres ubezwłasnowolnienia jest całkowity, czy też częściowy i z jakiego powodu zostaje orzeczone. Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie.
Należy pamiętać, że o ubezwłasnowolnieniu decyduje przede wszystkim aktualny stan zdrowia chorego oraz aktualnie występujący interes chorego w jego ubezwłasnowolnieniu lub potrzeba udzielenia mu pomocy do prowadzenia jego spraw.
Ubezwłasnowolnienie krok po kroku – podstawowe informacje. Podsumowanie
Podsumowując, decyzja o ubezwłasnowolnieniu – zarówno całkowitym, jak i częściowym – w dalszym ciągu wywołuje kontrowersje. Szczególnie w kręgach osób zajmujących się ochroną dóbr osobistych, praw i podstawowych wolności człowieka. Jednak w mojej ocenie dość często zdarzają się takie sytuacje, w których jest ona konieczna – ze względu na interes chorego.
